Meeste impact Oekraïnecrisis op kostenstijging energie en grond- en hulpstoffen
De impact van de Oekraïnecrisis is in de tuinbouw het sterkst voelbaar door de kostenstijging voor energie en voor grond- en hulpstoffen. Marktontwrichting is het derde aandachtspunt voor het crisisteam. Inzet is behoud van een krachtig tuinbouwcluster dat bijdraagt aan urgente transities in de samenleving.
Voor alles is er het besef dat de Russische inval in Oekraïne en daarop volgende sancties tegen en vanuit Rusland op de eerste plaats zorgen voor enorm leed voor de plaatselijke bevolking. Tegelijkertijd heeft de Oekraïnecrisis forse impact op onderdelen van het tuinbouwcluster. Een brede inventarisatie levert het beeld op dat de hoge energieprijzen het zwaarst doordreunen. Thema’s die ook extra aandacht vragen zijn beschikbaarheid en betaalbaarheid van grond- en hulpstoffen en de marktontwrichting bij groenten & fruit en bij enkele sierteeltproducten. Dit speelt tot nu toe vooral bij glastuinbouwproducten en de toelevering. Bij open teelten als fruit, bloembollen en bomen & vaste planten en bijbehorende handel en verwerking worden gevolgen van de Oekraïnecrisis wel gevoeld. De situatie is echter voor de ondernemers zelf nog redelijk beheersbaar.
Energie
De hoge gasprijzen hebben direct invloed op de liquiditeitspositie van telers. Als dit prijsniveau aanhoudt, kunnen zo’n 40% van de glastuinders binnen een half jaar in liquiditeitsproblemen komen. Glastuinbouw Nederland bracht dit negatieve beeld vorige week in diverse mediacontacten naar buiten (zie hun overzicht).
In de tweede helft van april wil het kabinet een ‘totaalpakket’ presenteren waarmee de ergste nood is te lenigen. De afgelopen periode is in contacten met ministers (o.m. bij bedrijfsbezoeken), bij departementen en bij leden van de Tweede Kamer de problematiek aangekaart. Daarbij zijn gewenste oplossingen aangedragen. Die variëren van verruiming van het Borgstellingsfonds tot specifieke aanpassingen in bijvoorbeeld de systematiek van SDE++.
De hoge gasprijzen werken negatief door in duurzame warmteprojecten met aardwarmte, biomassa en zonnewarmte. Ze worden hard geraakt en dreigen om te vallen, melden Glastuinbouw Nederland, Royal FloraHolland, Geothermie Nederland en Plantum in een gezamenlijk position paper. Ze publiceerden dit paper voorafgaand aan het Kamerdebat over de SDE-regeling, die op 24 maart plaatsvond. De algehele indruk is dat de situatie in de tuinbouw goed in beeld is bij de Tweede Kamer en betrokken bewindslieden.
Urgente transities
De inzet van de het crisisteam is behoud van een krachtig tuinbouwcluster dat bijdraagt aan urgente transities in de Nederlandse samenleving. Het betreft transities inzake klimaat, voedsel en vergroening en verduurzaming van de leefomgeving. De vraag om steun van de overheid wordt dan ook gekoppeld aan verduurzaming, en de rol die de glastuinbouwsector (met o.m. aardwarmte en WKK) vervult in de energietransitie in Nederland. Met inbreng van diverse organisaties in het tuinbouwcluster wordt momenteel gewerkt aan het ‘aanbod’ van de tuinbouw: welke verduurzamingsslag is te maken en welke steun vereist dit van de overheid. Medio april is dit te presenteren, in de aanloop naar de publicatie van het ‘totaalpakket’ van het kabinet.
We kijken daarbij naar de extra ruimte die Brussel biedt in EU-regels. Vorige week publiceerde de Europese Commissie een pakket maatregelen gericht op energie-intensieve sectoren. De EU verruimt hierbij de staatssteunregels, waarbij een vergoeding tot 50% van de energiekosten, met een maximum van 80% van het totale verlies (als gevolg van de ontstane crisissituatie), is uit te keren (zie ook de informatie van Glastuinbouw Nederland). Het is gewenst dat het kabinet die extra ruimte benut in het steunpakket dat in ontwikkeling is, ook om te zorgen voor een ‘level playing field’ met andere lidstaten.
Grond- en hulpstoffen
Rusland, Belarus en Oekraïne zijn voorname herkomstlanden voor diverse grondstoffen. De Oekraïnecrisis raakt daardoor de toelevering fors. Glas, staal en aluminium zijn moeilijk tot niet te verkrijgen; van diverse (grondstoffen voor) meststoffen is aanvoer vanuit die drie landen stil gevallen. De leveringszekerheid voor telers viel deels te garanderen met het aanleggen van extra voorraad. De beschikbaarheid en de betaalbaarheid zijn desondanks punt van zorg. Dit is zeker het geval voor de middellange en langere termijn. Naast de kwantiteit, speelt de kwaliteit een rol. Van sommige (grondstoffen voor) meststoffen is de kwaliteit uit andere herkomstlanden minder goed. Dit kan consequenties hebben voor duurzaamheidscertificaten als Planet Proof, die eisen stellen aan de kwaliteit van meststoffen. Bij enkele toeleveranciers is extra kredietruimte bij de bank gewenst om de extra voorraadopbouw te kunnen financieren.
Als er al glas, staal of aluminium beschikbaar is, dan is dit erg prijzig. Voor dit type materiaal valt vrijwel geen prijs meer af te geven. Met als gevolg dat nieuwe bouwprojecten vrijwel niet loskomen en eerder afgegeven opdrachten worden geannuleerd. AVAG voorziet een recessie in de kassenbouw- en installatiesector. Verruiming van criteria in de zogeheten Innovatiebox kan enig soelaas bieden. Deze oplossing wordt meegenomen in het pakket aan maatregelen waar de tuinbouw voor pleit.
Marktontwrichting
Maatregelen die telers nemen om energie te besparen, hebben gevolgen voor de productie. Daarnaast hapert de im- en export van groenten & fruit en bloemen & planten door de sterk gestegen transportkosten. Ook het wegvallen van (re-)export naar vooral Rusland van (tropisch) fruit en groenten draagt bij aan ontwrichting van de afzetmarkt. Het is zorg om de hogere kostprijs door te belasten in de markt, maar de ene retailer is daar meegaander in dan de andere. Ook is het zaak voor de komende jaren marktpositie vast te houden in de onzekere tijd. Er is concurrentie uit landen van binnen en van buiten de EU en er is zorg over behoud van een level playing field binnen de EU als lidstaten hun telers niet gelijkwaardige compensatie bieden voor de hoge energieprijzen.
Bij de sierteelt speelt ook het sentiment in de markt; hoe reageren consumenten op aanhoudende slechte berichten uit Oekraïne en de inflatie die verder oploopt? Om inzicht te krijgen in mogelijke verschuivingen in het aanbod, wordt een kwantitatieve en kwalitatieve inventarisatie uitgevoerd. Het resultaat dient ook als input van de analyses die Wageningen Economic Research (WEcR) uitvoert naar de impact van de Oekraïnecrisis, in opdracht van het ministerie van LNV.
Arbeidsvoorziening
Eerdere zorgen, aan het begin van de Oekraïnecrisis, over eventuele impact op de beschikbaarheid van internationale werknemers zijn weggeëbd. Daar is dan ook bij het crisisteam geen specifieke aandacht of inspanning voor. Wat wel gaat spelen, is mogelijke inzet van vluchtelingen uit Oekraïne op de Nederlandse arbeidsmarkt. De Richtlijn tijdelijke bescherming Oekraïners biedt vluchtelingen huisvesting en recht op zorg, onderwijs en toegang tot de arbeidsmarkt. Per 1 april a.s. mogen vluchtelingen aan het werk. De Werkgeverslijn zal nadere informatie beschikbaar stellen, onder meer over de voorwaarden die daarbij gelden.
Informatie RVO voor ondernemers
RVO heeft een ‘online loket’ voor ondernemers die zaken doen in Oekraïne of Rusland? Ze bieden informatie voor ondernemers die te maken hebben met deze situatie. Sanctie-informatie, vragen & antwoorden en gratis advies: het is te vinden via deze link.
Analyses impact door WEcR
Het beeld dat het crisisteam ‘ophaalde’ is terug te vinden in analyses van Wageningen Economic Research. WEcR voerde die analyse naar knelpunten in de komende zes maanden uit in opdracht van het ministerie van LNV. Daarbij licht WEcR eveneens de stijgende energieprijzen, marktverstoringen en beperkte beschikbaarheid van grond- en hulpstoffen eruit. Volgens WEcR worden er in de tuinbouw niet of nauwelijks arbeidsproblemen verwacht voor de veredeling/vermeerdering en bij bloemenveiling Royal FloraHolland. Voor de primaire productie en handel in de tuinbouw ligt dat mogelijk anders. Er zijn nog geen internationale werknemers die naar huis terugkeren in verband met de oorlogssituatie in Oekraïne. Mocht het gebeuren, dan heeft dit grote impact en zullen er tekorten ontstaan bij de primaire productie en handel in de tuinbouw, meldt het rapport Knelpuntenanalyse conflict Oekraïne.
Crisisteam Tuinbouw
Greenports Nederland coördineert en faciliteert voor tuinbouworganisaties de aanpak van de Oekraïnecrisis. Hierbij inventariseren deelnemende organisaties de impact en het schadebeeld in de sector als gevolg van de Russische inval in Oekraïne en daarop volgende sancties tegen en vanuit Rusland. Ze werken vervolgens samen aan oplossingen voor collectieve knelpunten.